Vjerovatno najosjetljivije pitanje u svakoj drzavi, samim tim i u Crnoj Gori, je pitanje reforme penzijskog osiguranja. Nasi stariji sugradjani koji su naporno radili za vrijeme svog zivotnog i radnog vijeka, polazu pravo na penziju kada se ispune zakonski uslovi za to. Najcesci razlog odlaska u penziju je ispunenje uslova o navrsenih 65 godina starosti. Ovaj uslov ce biti predmet analize koju cemo predstaviti u narednom tekstu
Malo istorije za pravilno razumijevanje buducnosti
U ranim 1880-im, Pruski kancelar Otto von Bismarck (Njemačka) imao je veliki problem. Nemiri indukovani duhom marksizma su poceli da se sire u Evropi, dok su istovremeno neki od njegovih sunarodnika pozivali na socijalističke reforme. Da bi odgovorio na rastuce nezadovoljstvo u narodu, 1881. godine je najavio ideju socijalnog osiguranja o kojem ce Vlada doprinijeti penzijama starijih Njemaca koji ne rade, koja je ozvanicena 1889. godine kroz Princip medjugeneracijske solidarnosti, nama poznatu kao - penzija.
Broj godina koji je definisan kao donja granica da bi gradjanin mogao da koristi sredstva (prima penziju) je u pocetku bio 70. Tek 1916. godine je broj godina spusten na 65, koji vazi i dan danas. Zasto bas 65? U tom vremenu, to je bilo ocekivani zivotni vijek u Njemackoj! Pored ovoga, jos jedan vazan element sistema je definisan: da bi citav sistem adekvatno funskcionisao, odnos izmedju radnika i penzionera treba da bude 3 : 1.
Kratak presjek stanja crnogorskog penzionog sistema
Ono sto danas uzimamo kao standard za odlazak u penziju i sticanje prava na istu je definisano prije skoro 100 godina. Dodajmo da je ocekivan zivotni vijek u Crnoj Gori 76. Dakle, 11 godina vise nego u doba kada je sistem definisan. To je prvi problem; matematika zivotne dobi i demografske promjene stanovnistva.
Drugi problem je sto se iz Fonda PIO finansira sve i svasta: poslanici nakon dva mandata u skupstini imaju pravo na penziju, zasluzni gradjani, umjetnici, olimpijski sampioni… Da ne bude zabune, nismo protiv nagradjivanja izvandrednih sportskih rezulutata i zasluznih gradajana, ali njihove dodatne zarade se ne smiju isplacivati iz sredstava penzionog Fonda!
Treci problem je najveci; odnosi se na nezaposlenost koja je pracena neplacanjem poreza, kao i povecanje broja penzionera. U Crnoj Gori imamo 123.910 penzionera i 174.400 zaposlenih; odnos izmedju radnika i penzionera je 1: 1.4, sto je dugorocno neodrzivo. Rastuca nezaposlenost i slabija naplata poreza ce u narednom periodu stvoriti dodatni pritisak na ionako opterecen Fond PIO, zbog cega ce drzava ubirati manje prihode od poreza na penzijsko osiguranje. Samim tim, dotacije Fondu PIO ce biti vece u narednom periodu. Odakle ce se finansirati ova dotacija? Najvjerovatnije iz zaduzivanja drzave na medjunarodnom trzistu novca, koje ce u narednoj godini biti skuplje nego sto je danas.
Cifre govore vise od rijeci
Analizirali smo podakte iz budzeta Crne Gore za 2013-tu godinu. Fond PIO je imao budzet od 400 mil EUR, sto je 67% od budzeta drzavnih fondova i cak 32% ukupnih izdataka budzeta. Fondu nedostaje skoro 40 odsto sredstava za pokrivanje penzija, što se nadomješta iz državnog trezora. Mozemo sa sigurnoscu konstatovati da ce Fond PIO biti potrebno finansirati i u narednom periodu; u dugom roku, ugrozavace stabilnost cijelog sistema javnih finansija.
Koja su moguca rjesenja ovog problema sa kojim se Crna Gora suocava?
Imajuci na umu navedno, mozemo rezimirati da su mjere neophodne za korekciju sustine penzionog sistema sljedece:
1. Prvi i najvazniji korak je zaposljavanja nove radne snage i smanjenje stope nezaposlenosti;
2. Nulta stopa tolerancije za naplatu poreza za Fond PIO, kako bi se osiguralo da se zaposljavanje efektuira kroz naplatu poreza za Fond PIO;
3. Poostravanje uslova za odlazak u penziju i izmjestanje nagradjivanja kategorija gradjana iz sredstava Fonda PIO;
4. Krajnji korak, uz sve svoje rizike i mane, je povecavanje starosnog nivoa odlaska u penziju, o cemu se treba sprovesti snazna rasprava koja ne smije sadrzati elemente politickog populizma. Jedno od mogucuh rjesenja je da ljudima koji imaju 65 godina treba skratiti radno vrijeme ili olaksati obavljanje poslova zbog razumljivih ogranicenja koje imaju dok obavljaju poslove. Da napomenno: Svedski premijer Fredrik Reinfeldt je nedavno kazao da se starosna granica za odlazak u penziju treba povećati sa 65 na 75 godina. Ne zaboravite, Svedska je drzava koja ima mnogo veci standard od Crne Gore.
Na kraju, postavicemo sljedece pitanje, prije nego krenu komentari: Ako danas imate 35 godina i uplacujete poreze i doprinose Fondu PIO, da li zaista vjerujete da cete za 30 godina moci koristiti penziju na isti nacin kao sto je koriste danasnji penzioneri? Da li vjerujete da sistem Fonda PIO koji se finansira preko 40% dotacijama iz budzeta moze da opstane za 30 godina?! Think different.
No comments:
Post a Comment